 |
|
“Azərbaycan xalqının dəyərlər sistemində Vətənə, torpağa bağlılıq, azad və müstəqil yaşamaq ideyası müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Bu ideya tarix boyunca xalqımızı bir yumruq kimi birləşdirərək haqq mübarizəmizdə mühüm yer tutub. Haqq, ədalət, milli varlığımızı, əcdadlarımızın mirası olan ərazilərimizi qorumaq mücadiləsində faciələrlə də üzləşmişik. Belə faciələrdən birini 35 il əvvəl - 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-ə keçən gecədə yaşamışıq. Həmin gecədə keçmiş SSRİ-nin hərbi birləşmələri dinc insanları, o cümlədən də uşaqları, qocaları, qadınları fərq qoymadan xüsusi bir amansızlıqla qətlə yetiriblər. Bakıya tanklar və digər ağır texnika yeridilmişdi”.
Bu faciə qan yaddaşımızdan heç vaxt silinməyəcək. Eyni zamanda, 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-ə keçən gecədə Bakıda yaşananlar yaddaşımıza tariximizin şərəfli bir səhifəsi kimi yazılıb. Xalqımız bu faciədən sonra milli azadlıq uğrunda mübarizədən geri çəkilmədi. Dünya sarsılmaz milli iradəmizin şahidi oldu. Biz mübarizəni davam etdirməklə XX yüzillikdə ikinci dəfə müstəqilliyə qovuşduq. Haqq, ədalət uğrunda mübarizəmiz ilbəil daha dönməz xarakter aldı. 1990-cı ilin 20 yanvarında faciəyə məruz qalan Azərbaycan xalqı özünün müdrik və qətiyyətli Liderinin - Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 2020-ci ildə ölkənin ərazi bütövlüyünə, 2023-cü ildə isə Qarabağda suverenliyimizin bərpasına nail oldu. 20 Yanvar şəhidləri də məhz bu müqəddəs amallar naminə əliyalın imperiya qüvvələrinin şəhərə yeridilən tanklarının qabağına çıxmışdılar. İndi bütün şəhidlərimizin ruhu şaddır!
20 Yanvar hadisələri zamanı Bakı ilə yanaşı, bölgələrində də qırğınlar törədilmişdi. Ümumilikdə, Bakıda və respublikanın rayonlarında 147 nəfər qətlə yetirildi, 744 nəfər yaralandı, 841 nəfər isə həbs olundu. Bu, dinc insanlara qarşı törədilən qanlı bir cinayət idi. Ordunun xalqa, dinc insanlara ağır texnikadan atəş açması tarixdə az rast gəlinən faktdır. Bunu keçmiş SSRİ-nin rəhbəri M.Qorbaçovun əmri ilə imperiya ordusu etdi.Respublikamızda törədilən qırğınların birbaşa baiskarı M. Qorbaçov idi. Ordunun Bakıya yeridilməsi əmrini məhz o vermişdi. Ancaq təhlillərdən həm də o nəticə hasil olur ki, həmin dövrdə respublikada yaranan ictimai-siyasi vəziyyət düzgün dəyərləndirilməyib. Burada həm respublikanın o vaxtkı rəhbərliyi, həm də xalq hərəkatını istiqamətləndirən qüvvələr məsuliyyət daşıyırlar.
Bir gecənin içində dəhşətli faciə ilə üz-üzə qalan Azərbaycan xalqı həmin dövrdə bir növ tək qalmışdı. Respublikamızın ətrafında informasiya blokadası qurulmuşdu. İmperiyanın ruporları yalanlar uyduraraq facə qurbanlarını beynəlxalq ictimaiyyətə terroristlər, qiyamçılar, silahlı dəstələr, ictimai asayişi pozan xuliqanlar kimi təqdim edirdi. Belə ağır məqamda o dövrdə Moskvada yaşayan Ulu Öndər Heydər Əliyev bir milli mücadilə nümunəsi ortaya qoydu. O, faciənin ertəsi günü hədə-qorxulara, təhdidlərə məhəl qoymayaraq ailə üzvləri ilə birlikdə Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gəldi və Bakıda baş verənlərlə bağlı informasiya blokadasını yardı, bütün dünyaya bir sıra mesajlarını çatdırdı. Doğma xalqı ilə bir yerdə olduğunu bildirən, dərin kədərini ifadə edən Heydər Əliyev Azərbaycanda baş vermiş hadisələri hüquqa, demokratiyaya, humanizmə və respublikada elan olunmuş hüquqi dövlət quruculuğu prinsiplərinə zidd addım kimi dəyərləndirdi. “Ordu yeridilmiş, günahsız adamlar həlak olmuşlar. …Azərbaycana kənardan böyük ordu kontingenti yeridilmişdir. Respublikada neçə ordu birləşməsinin olduğu mənə yaxşı bəllidir. Azərbaycanda kifayət qədər - 4-cü ordu, Xəzər Hərbi Dəniz Donanması, desant qoşunlarının diviziyası, Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları, DİN-in daxili qoşun birləşmələri vardır. Oraya əlavə qoşun yeritmək nəyə lazım idi?”, - deyə Heydər Əliyev sual etmişdi.Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyində etdiyi çıxışında günahkarların, qırğın törədənlərin hamısının cəzalandırılmasını tələb etdi. Ulu Öndərin bu addımı xalq üçün böyük təsəlli oldu.
20 Yanvar faciəsinin baş verməsində o dövrdə xalq hərəkatında təmsil olunan qüvvələrdə ciddi məsuliyyət daşıyırdı: “Həmin qüvvələr 1992-ci ildə hakimiyyətə gəlsə də, 20 Yanvar faciəsinə hüquqi-siyasi qiymət verilməsi barədə düşünmədilər. Halbuki, faciə gecəsində insanları meydanlara səsləyən, onlara atəş açılmayacağına təminatlar verən həmin qüvvələr idi. Yalnız Ulu Öndər Heydər Əliyevin səyləri sayəsində 20 Yanvar faciəsi özünün hüquqi-siyasi qiymətini aldı. Onun təşəbbüsü ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 20 Yanvar faciəsinə ilk siyasi qiymət verdi. Bununla bağlı Naxçıvan MR Ali Məclisi 21 noyabr 1990-cı il tarixli qərar qəbul etdi. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 7 mart 1991-ci il tarixli sessiyasındakı çıxışı zamanı Heydər Əliyev bildirdi ki, 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecədə ittifaq dövləti tərəfindən Azərbaycan xalqına qarşı hərbi təcavüz edilib. Heydər Əliyev 1993-cü ilin yayında xalqın təkidli tələbi ilə Azərbaycanın siyasi rəhbərliyinə qayıtdıqdan sonra 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı mühüm sənədlərin qəbul olunmasını təmin etdi. O cümlədən Heydər Əliyev 1994-cü il yanvar ayının 5-də 20 Yanvar faciəsinin dördüncü ildönümünün keçirilməsi ilə bağlı Fərman imzaladı. Fərmanda Milli Məclisə tövsiyə olunurdu ki, faciəyə tam siyasi-hüquqi qiymət verilsin. Ulu Öndərin bu istiqamətdə gərgin əməyinin nəticəsi kimi, 1994-cü il mart ayının 29-da “1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda törədilmiş faciəli hadisələr haqqında” adlı xüsusi qərar qəbul edildi. Bununla da Azərbaycan xalqının məruz qaldığı dəhşətli faciəyə - 20 Yanvar hadisələrinə siyasi-hüquqi qiymət verilmiş oldu”.
“Eyni zamanda, faciə qurbanlarının adlarının əbədiləşdirilməsi ilə bağlı müvafiq addımlar atıldı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin Fərmanı ilə 1998-ci ildə “20 Yanvar Şəhidi” fəxri adı təsis edilib. Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin xalqımızın müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparan insanların xatirəsinə ehtiramı, bu istiqamətdə həyata keçirilən diqqət və qayğı siyasəti bu gün də yüksək səviyyədə davam etdirilir. Belə ki, Azərbaycan xalqına qarşı törədilən müxtəlif xarakterli cinayətlərdən, xüsusən də son onilliklərdə yaşanan faciələrdən zərər çəkənlərə qayğı göstərilməsi Prezident İlham Əliyevin diqqət mərkəzindədir. Bu baxımdan, 20 Yanvar faciəsinin qurbanları da istisna deyil. Dövlət başçısı tərəfindən 20 Yanvar şəhidlərinin ailələrinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində davamlı addımlar atılır. Beləliklə, 20 Yanvar faciəsi Azərbaycan xalqının iradəsinin sarsılmazlığının, mətinliyinin göstəricisidir. Xalqımız hər il 20 Yanvar faciəsi qurbanlarının xatirəsini ehtiramla yad edir. 20 Yanvar faciəsi unudulmur, xalqımız isə şəhidlik zirvəsinə ucalmış qəhrəman övladları ilə fəxr edir. Müzəffər Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə şanlı ordumuz tərəfindən ərazi bütövlüyümüzün və suverenliyimizin bərpa olunması xalqın azadlığı uğrunda canlarını qurban vermiş 20 Yanvar şəhidlərinin də ruhu şaddır”.
20 Yanvar 1990-cı il, Azərbaycan xalqının müstəqillik mübarizəsinin və azadlıq arzularının zirvəsi olduğu kimi, həm də böyük faciənin yaşandığı bir tarixdir. Sovet İttifaqının Azərbaycan üzərinə göndərdiyi hərbi qüvvələr nəticəsində çox sayda günahsız insan həyatını itirmiş, amma eyni zamanda, bu hadisə Azərbaycan xalqının müstəqillik və azadlıq yolundakı mübarizəsini simvolizə etmişdir. 20 Yanvar faciəsi həm faciəvi, həm də şanlı bir tarix olaraq, Azərbaycan xalqının öz milli müstəqilliyinə, vətənə bağlılığını və qəhrəmanlıq ruhunu göstərir. 1980-ci illərin sonlarına doğru, Sovet İttifaqında baş verən dəyişikliklər və Azərbaycan xalqının müstəqillik istəyinin artması, SSRİ rəhbərliyini narahat edirdi. 1988-ci ildə Qarabağ münaqişəsinin alovlanması və Azərbaycanın digər bölgələrində siyasi fəallığın yüksəlməsi, Sovet hakimiyyətinin Azərbaycan xalqını sıxışdırmaq məqsədilə daha sərt tədbirlər görməsinə səbəb oldu. Bu proseslərin kulminasiya nöqtəsi olaraq, 1990-cı ilin 20 yanvarında Sovet İttifaqı Azərbaycanın paytaxtı Bakı və digər şəhərlərində qanlı hərbi əməliyyatlar həyata keçirdi. 20 Yanvar günü Sovet ordusunun Bakıya daxil olması ilə başlayan hadisələrdə 100-dən çox insan həyatını itirdi, yüzlərlə insan yaralandı. Bu hadisə sadəcə bir hərbi müdaxilə deyil, eyni zamanda xalqın azadlıq və müstəqillik mübarizəsinin qarşısını almaq cəhdi idi. Lakin, Sovet İttifaqının törətdiyi bu faciə, Azərbaycan xalqının müstəqillik istəyini daha da gücləndirdi. 20 Yanvar, Azərbaycan xalqının Sovet imperiyasına qarşı mübarizəsini simvolizə edən bir tarixə çevrildi. Hadisələrin ardından xalq arasında milli birlik və mübarizə əzmi daha da artdı. 20 Yanvar hadisəsi həm də Azərbaycanın müstəqilliyinə gedən yolun başlanğıcı oldu. 1991-ci ilin oktyabrında, Azərbaycanın müstəqilliyini elan etməsi ilə, 20 Yanvar hadisələri bu müstəqilliyin əldə olunmasında mühüm rol oynadı. Sovet İttifaqı, 20 Yanvar faciəsi ilə Azərbaycan xalqını qorxuda bilmədi, əksinə, bu hadisə xalqın müstəqillik uğrunda mübarizəsini daha da gücləndirdi və onun tarixinə şanlı bir səhifə olaraq yazıldı. Bu hadisənin Azərbaycan xalqının milli şüurunda dərin izlər buraxdığı və bu gün də yaddaşlarda yaşadıldığı heç şübhəsizdir. Hər il 20 Yanvarın ildönümündə Azərbaycan xalqı, şəhidlərini anır, onların xatirəsini yad edir və onların mübarizəsinə sadiq qalır. 20 Yanvar həm də vətənpərvərlik və milli birliyin rəmzidir. Bu faciə, azadlıq və müstəqillik uğrunda canlarını fəda edən qəhrəmanların xatirəsini yaşatmaqla yanaşı, gənc nəsillərə müstəqillik dəyərinin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu da aşılamaqda mühüm rol oynayır. 20 Yanvar faciəsi, təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün dünyada azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizə aparan xalqlar üçün bir nümunə oldu. Bu hadisə, beynəlxalq ictimaiyyətə göstərdi ki, Azərbaycan xalqı heç bir güc qarşısında əyilməyəcək, öz müstəqilliyini qorumaq üçün bütün çətinliklərə sinə gərəcəkdir. Müstəqillik uğrunda aparılan mübarizənin, həm də beynəlxalq aləmdə tanınmasının vacibliyi 20 Yanvarın əhəmiyyətini daha da artırır.
Azərbaycanın müasir tarixinə ən faciəli günlərdən biri kimi daxil olmuş, eyni zamanda, xalqımızın qəhrəmanlıq tarixinin ən parlaq və şərəfli səhifələrindən olan 20 Yanvar hadisələrindən 35 il ötür.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıda sovet ordusu tərəfindən dinc əhaliyə qarşı dəhşətli, kütləvi qırğın hadisəsi törədildi. Ermənistanın Azərbaycanın tarixi torpaqlarına qarşı təcavüzkar siyasətinin keçmiş SSRİ rəhbərliyi tərəfindən dəstəklənməsinə, onların ölkəmizə qarşı ermənipərəst və qərəzli siyasətinə etiraz edən dinc, mülki azərbaycanlıların səsini boğmaq, həmçinin müstəqillik arzularını gerçəkləşdirmələrinin qarşısını almaq məqsədilə bu qanlı hadisə törədilmişdir. Sovet imperiyası tərəfindən günahsız insanlara qarşı vəhşi terror aktı törədilməsinə baxmayaraq Azərbaycan xalqının iradəsini qırmaq mümkün olmamışdır
Bakı və Sumqayıt şəhərləri ilə yanaşı, Azərbaycanın bir neçə rayonunda keçmiş Sovet İttifaqının qoşun hissələri tərəfindən insanlıq əleyhinə törədilən bu cinayət nəticəsində 150 nəfər dinc mülki şəxs, o cümlədən uşaqlar, qadınlar və ahıl şəxslər amansızcasına öldürülmüş, 744 insan yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz olaraq həbs edilmiş, onlardan 112 nəfər SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərindəki həbsxanalara göndərilmişdir.
Qan yaddaşımız olan 20 Yanvar hadisələri yaxın keçmişimizdə yaşamış olduğumuz ən faciəvi günlərdən biri olsa da, xalqımızın yaddaşına şərəfli qəhrəmanlıq tarixi kimi həkk olundu.
Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyev ailə üzvləri ilə birlikdə 1990-cı il 21 yanvar tarixində təzyiqlərə və çətinliklərə baxmayaraq, 20 yanvar tarixində baş vermiş insanlıq əleyhinə cinayətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək, mətbuat konfransı keçirmiş, SSRİ rəhbərliyi tərəfindən törədilən bu cinayətlə bağlı sərt bəyanat vermişdir.
Ulu Öndər Heydər Əliyev 1990-ci ilin noyabrın 20-də Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sessiyasında 20 Yanvar faciəsini Azərbaycan xalqının suveren hüquqlarına qəsd kimi qiymətləndirmiş, onun Azərbaycan rəhbərliyinə qayıdışından sonra - 1994-cü ildə 20 Yanvar hadisələrinə siyasi-hüquqi qiymət verilmiş, bu cinayəti törədənlərin adları ictimaiyyətə çatdırılmış və 20 Yanvar - Ümumxalq Hüzn Günü elan edilmişdir.
20 Yanvar hadisələri zamanı dinc əhaliyə qanlı divan tutulması, yüzlərlə insanın öldürülərək yaşamaq haqqının əlindən alınması və ya yaralanması, qurbanlar arasında qadınlar, ahıllar və uşaqların olması, digər şəxslərin informasiya blokadası şəraitində saxlanılmaqla baş verən hadisələr haqqında düzgün məlumat almaq imkanlarından məhrum edilməsi faktları beynəlxalq hüququn ən mühüm prinsiplərindən birinin – insan hüquq və azadlıqlarına hörmət edilməsi prinsipinin kobud və kütləvi pozuntusu idi.
20 Yanvar hadisələri zamanı törədilən əməllər insan hüquqlarını kobud və kütləvi şəkildə pozan, beynəlxalq hüquq, o cümlədən beynəlxalq humanitar hüquq normalarına açıq-aşkar hörmətsizliklə yanaşılan və Azərbaycanın suverenliyi, müstəqilliyi əleyhinə yönəlmiş silahlı təcavüz aktı olmaqla yanaşı, eyni zamanda, insanlıq əleyhinə cinayətdir.
Azərbaycana qarşı hərbi təcavüz nəticəsində baş vermiş qanlı 20 Yanvar hadisələrinin, bəşəriyyət və insanlıq əleyhinə yönəlmiş cinayət kimi, beynəlxalq hüquq çərçivəsində qiymətləndiriləcəyinə, bu cinayəti törədənlərin qanun qarşısında cavab verəcəyinə və cinayətkarların cəzasız qalmayacaqlarına inanırıq.
Eldar Nadir oğlu Abbasov - Qanlı Yanvar qırğınından bizi 35 illik zaman ayırır. 1990-cı il yanvar faciəsinə aparan yol azərbaycanlıların Ermənistandakı tarixi torpaqlarından növbəti kütləvi deportasiyasının, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi cəhdlərinin geniş vüsət aldığı 1987-ci ildən başlayıb. Artan xətt üzrə davam edən gərginliyin qarşısını almaq əvəzinə, Sovet rəhbərliyi Azərbaycan xalqına qarşı dəhşətli cinayət törətdi.
Hadisələri analiz edəndə bu qənaətə gəlmək olur ki, 20 Yanvar hadisələri öncədən planlaşdırılmış cinayət hadisəsidir.
Azərbaycana göndərilən ordu hissələrinin tərkibinə Stavropoldan, Rostovdan, Krasnodardan səfərbər edilmiş erməni zabit və əsgərləri, hərbi məktəblərdə təhsil alan erməni kursantları da cəlb edilmişdi. 1990-cı il yanvarın ortalarında SSRİ Müdafiə və Daxili İşlər nazirliklərinin, habelə başqa xüsusi təyinatlı hərbi birləşmələrin 66 min nəfərdən çox əsgər və zabiti Bakı şəhərinə gətirilərək, Qala və “Nasoslu” aerodromlarında, Respublika stadionunda, Salyan kazarmasında yerləşdirilmişdi.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə birbaşa Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Mixail Qorbaçovun əmri ilə SSRİ Müdafiə Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və Daxili İşlər Nazirliyinin qoşun hissələri Bakıya və Azərbaycanın bir neçə rayonuna yeridildi, dinc əhali ağır texnikadan və müxtəlif tipli silahlardan atəşə tutularaq kütləvi qətlə yetirildi.
“Bakı əməliyyatı”na rəhbərliyi birbaşa SSRİ müdafiə naziri Dmitri Yazov, SSRİ daxili işlər naziri Vadim Bakatin, SSRİ DTK sədrinin müavini Filip Babkov həyata keçirirdilər. Tətbiq edilmiş fövqəladə vəziyyət haqqında əhali xəbərdar edilməmişdir. Fövqəladə vəziyyətin yanvarın 20-də saat 00-da tətbiq edilməsinə baxmayaraq, qoşun hissələri yanvarın 19-da saat 21-dən etibarən birinci olaraq Türkan-Qala tərəfdən şəhərə yeridildi. Sovet ordusunun xüsusi təyinatlı dəstələrinin və daxili qoşunların iri kontingentinin Bakını zəbt etməsi xüsusi qəddarlıqla müşayiət edilmişdir. Fövqəladə vəziyyətin tətbiqindən öncə hərbi qulluqçular 82 nəfəri amansızcasına qətlə yetirmiş, 20 nəfəri ölümcül yaralamışdılar.
Kütləvi insan qırğını törədildikdən sonra – yəni 20 yanvar 1990-cı il səhər saat 5:30-da radio vasitəsilə Bakı şəhərinin komendantı V.Dubinyak fövqəladə vəziyyət tətbiq edildiyi barədə rəsmi məlumatı efirə vermişdir.
Halbuki, yanvarın 20-də saat 00-dan başlanmış hərbi əməliyyatlarda tanklardan və müxtəlif təyinatlı zirehli döyüş maşınlarından istifadə edilmiş, Xəzər Hərbi Donanmasına məxsus gəmilərdən şəhərə desant çıxarılmışdı. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra isə yanvarın 20-də və sonrakı günlərdə Bakı şəhərində 21 nəfər öldürülmüşdür. Qanlı Yanvar günündən sonra fövqəladə vəziyyətin elan olunmadığı rayonlarda yanvarın 25-də Neftçala, yanvarın 26-da Lənkəranda 8 nəfər qətlə yetirilmişdir. Ümumilikdə Respublikada 147 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunmuş, 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilmişdir. Dövlət, ictimai və şəxsi əmlaka həmin dövrün qiymətləri ilə 5.637.286 rubl miqdarında maddi ziyan vurulmuşdu.
20 yanvar hadisələri nəticəsində Sovet imperiyası Azərbaycanda özünün bütün siyasi və hüquqi dayaqlarını itirdi.
Qanlı 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində tam siyasi-hüquqi qiymət verilməsi məsələsi Ümummilli lider Heydər Əliyevin sayəsində həllini tapdı.
Faciənin ertəsi günü - yanvarın 21-də Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək xalqla birgə olduğunu bildirdi, 20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verdi, onun hüquqa, demokratiyaya, humanizmə zidd olduğunu, mərkəzin və ozamankı respublika rəhbərlərinin xəyanəti üzündən baş vermiş siyasi səhv olduğunu bəyan etdi. O, faciə ilə əlaqədar xalqımıza başsağlığı verdi və mətbuat konfransı keçirib Bakıdakı terror aktına rəvac verən hakimiyyət nümayəndələrini və hərbçiləri cinayətkar, onların dinc əhaliyə tutduqları divanı isə bütöv bir xalqa qarşı edilən tarixi cinayət adlandırdı. Bu tarixi çıxışın mətni Kremlin kəskin informasiya blokadası siyasətinə baxmayaraq, bütün dünyada, o cümlədən Azərbaycanda yayıldı və geniş əks-səda doğurdu. Azərbaycan xalqının qəlbində ümid çırağı yandı.
Ulu Öndər Heydər Əliyev Bakıya rus ordusunun yeridilməsi ilə bağlı SSRİ rəhbərliyinin qərarını kəskin tənqid edərək, rəsmi açıqlama tələb etdi.
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1990-cı il noyabrın 21-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində 20 Yanvar faciəsinə ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verən qərar qəbul edildi.
Azərbaycan xalqının ümumi rəyini özündə təcəssüm etdirən bu qərar Ulu Öndər Heydər Əliyev qətiyyətinin təzahürü kimi tarixə düşdü. Sənəddə respublika səviyyəsində 20 yanvar faciəsinə siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi ölkə rəhbərliyindən tələb edilirdi. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra da 1993-cü ilə qədər iqtidarda olanların heç biri faciə ilə bağlı əsl həqiqəti aşkar etməyə özündə cəsarət tapmadı.
1994-cü il martın 29-da Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 20 yanvar faciəsinə ali qanunvericilik orqanı – Milli Məclis səviyyəsində ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verildi.
20 Yanvar faciəsi Azərbaycan tarixində təkcə faciəvi bir hadisə kimi deyil, həm də xalqın azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizəsinin simvolu olaraq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu faciənin xatirəsinə göstərilən dövlət diqqəti bir neçə istiqamətlərdə həyata keçirilir
Bakıdakı Şəhidlər Xiyabanı 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinə ucaldılmış ən önəmli abidədir. Hər il ölkə rəhbərliyi, dövlət rəsmiləri və vətəndaşlar burada şəhidlərin məzarlarını ziyarət edirlər.
Hər il 20 yanvar tarixində ölkə ərazisində şəhidlərin xatirəsinə anım mərasimləri keçirilir. Prezident və digər dövlət nümayəndələri Şəhidlər Xiyabanına gələrək əklil qoyur və şəhidlərə ehtiramlarını bildirirlər.
20 Yanvar hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayət kimi beynəlxalq arenada tanıdılması istiqamətində işlər davam etdirilir. Bu faciə SSRİ rəhbərliyinin Azərbaycan xalqının iradəsini boğmaq üçün törətdiyi qanlı bir cinayət kimi xarakterizə olunur.
20 Yanvar şəhidlərinin ailələrinə dəstək prioritet məsələlərdəndir. Dövlət şəhid ailələrinə xüsusi qayğı göstərir. Şəhid ailələri üçün mənzillər, sosial yardımlar və digər dəstək tədbirləri həyata keçirilir.
Xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan diasporu və səfirlikləri 20 Yanvar hadisələrinin beynəlxalq ictimaiyyətə tanıdılması məqsədilə müxtəlif tədbirlər keçirirlər.
Azərbaycan diplomatiyası vasitəsilə 20 Yanvar hadisələrinə beynəlxalq hüquqi qiymət verilməsi üçün səylər göstərilir.
Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı xüsusi dərslər keçirilir, vətənpərvərlik mövzularında tədbirlər təşkil olunur.
Hadisələr haqqında sənədli filmlər, verilişlər və kitablar hazırlanaraq geniş ictimaiyyətə təqdim olunur.
Şəhidlərin ruhuna ehtiram olaraq məscidlərdə dualar oxunur, dini mərasimlər keçirilir.
20 Yanvar tarixi ölkə miqyasında milli birliyin və həmrəyliyin simvolu kimi qeyd olunur.
Azərbaycan dövləti və xalqı bu faciəni unutmur və unutdurmur, şəhidlərin ruhuna ehtiram göstərərək azadlıq mübarizəsini gələcək nəsillərə örnək olaraq təqdim edir.
20 Yanvar hadisələri Azərbaycan xalqının müstəqillik və azadlıq uğrunda apardığı mübarizənin simvolu olaraq həm də birlik və həmrəylik ruhunu ortaya qoymuşdur. Şəhidləri anmaq, onların mübarizəsini yaşatmaq yalnız keçmişi yad etmək deyil, eyni zamanda, gələcəyə olan ümid və inamımızı gücləndirmək deməkdir. Bu hadisə xalqın öz müqəddəratını və müstəqil yaşamaq haqqını müdafiə etmək üçün hər cür çətinliyə sinə gərmək əzmini göstərdi. 20 Yanvarın qanlı səhifəsi bizə bir daha göstərdi ki, xalqın azadlıq və müstəqillik uğrunda apardığı mübarizəni heç vaxt unutmaq olmaz.
1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə birbaşa Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Mixail Qorbaçovun əmri ilə SSRİ ordusunun qoşun hissələri Bakıya və Azərbaycanın bir neçə rayonuna yeridilmiş, dinc əhali ağır texnikadan və müxtəlif tipli silahlardan atəşə tutularaq kütləvi qətlə yetirilmişdir. Hərbi əməliyyatlar nəticəsində 147 nəfər həyatını itirmiş, 744 nəfər yaralanmış və 841 nəfər qanunsuz olaraq həbs olunmuşdur. Hərbi qulluqçular tərəfindən 200-dən çox fərdi ev və mənzil, 80-dən çox avtomobil, o cümlədən təcili yardım maşınları zədələnmiş, yanıcı güllələrin törətdiyi yanğınlar nəticəsində həm dövlət, həm də ayrı-ayrı şəxslərə məxsus əmlaklar məhv edilmişdir.
Faciənin ertəsi günü - yanvarın 21-də Ulu Öndər Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək xalqla birgə olduğunu bildirdi. Ümummilli Lider 20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verərək, onun hüquqa, demokratiyaya və humanizmə zidd, SSRİ rəhbərlərinin xəyanəti üzündən baş vermiş siyasi səhv olduğunu bəyan etdi. Heydər Əliyev mətbuat konfransı keçirərək Bakıdakı faciəyəyə rəvac verən hakimiyyət nümayəndələrini və hərbçiləri cinayətkar, onların dinc əhaliyə tutduqları divanı isə bütöv bir xalqa qarşı edilən tarixi cinayət adlandırdı. Bu tarixi çıxışın mətni Kremlin kəskin informasiya blokadası siyasətinə baxmayaraq, bütün dünyada, o cümlədən Azərbaycanda yayıldı və geniş əks-səda doğurdu.
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1990-cı il noyabrın 21-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində 20 Yanvar faciəsinə ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verən qərar qəbul edildi. Xalqımızın ümumi rəyini özündə təcəssüm etdirən bu qərar Ulu Öndərin qətiyyətinin təzahürü kimi tarixə düşdü. Sənəddə respublika səviyyəsində 20 Yanvar faciəsinə siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi ölkə rəhbərliyindən tələb edilirdi. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra da 1993-cü ilə qədər iqtidarda olanların heç biri faciə ilə bağlı əsl həqiqəti aşkar etməyə özündə cəsarət tapmadı. 1994-cü il martın 29-da Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 20 Yanvar faciəsinə ali qanunvericilik orqanı – Milli Məclis səviyyəsində ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verildi.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasətini bütün sahələrdə uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsləri ilə 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər və şəhid ailələrinin sosial müdafiəsi gücləndirilib. Bütün bunlar həmin kateqoriyadan olan şəxslərə göstərilən diqqət və qayğının bariz nümunəsidir.
Dövlət başçısı hər il yanvarın 20-də Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edərək “Əbədi məşəl” abidə kompleksinin önünə əklil qoyur. Həmin gün saat 12:00-da ölkəmizin bütün ərazilərində 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunur. Gəmilərdən, avtomobillərdən və qatarlardan səs siqnalları verilir, hüzn əlaməti olaraq dövlət bayraqları endirilir. Azərbaycan bu mübariz oğul və qızlarının şücaətini daim yüksək qiymətləndirir, onların ruhuna ehtiram göstərir, xatirəsini hər zaman uca tutur.
Ən ağır sınaqlara sinə gərmək əzmini bütün dünyaya nümayiş etdirən Vətən övladları 1990-cı il yanvarın 20-də xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsinə önəmli səhifə yazdılar. Azərbaycan xalqı göstərdiyi qətiyyətlə nümayiş etdirdi ki, heç bir qüvvə bizim milli azadlıq yolunda mübarizə əzmimizi qıra bilməz. 44 günlük Vətən müharibəsində bir daha xalqımız yenilməz, məğrur olduğunu dünyaya göstərdi. Xalqımız Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ətrafında dəmir yumruq kimi birləşərək möhtəşəm Zəfər qazandı. Azərbaycanın müstəqilliyi, suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda canlarını qurban vermiş qəhrəman Vətən övladlarının mübarizə yolu gələcək nəsillər üçün əsl örnəkdir.
1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri Azərbaycan tarixində xüsusi yer tutan, xalqın milli kimliyini, qətiyyətini və azadlıq uğrunda mübarizə əzmini ortaya qoyan bir mərhələdir.
1980-ci illərin sonlarında - Sovet İttifaqının süqut etməyə başladığı bir dövrdə Qarabağdakı ermənilərin separatçı fəaliyyəti və mərkəzi hakimiyyətin buna laqeyd yanaşması ciddi narazılıq doğururdu. Xalqımız xüsusən SSRİ rəhbərliyinin erməni təcavüzünə verdiyi dəstəyə qarşı etirazlar səsləndirirdi.
Azərbaycan xalqının haqq-ədalətin bərqərar edilməsi uğrunda səsini ucaldaraq imperiya buxovlarından qurtulmağa can atmasından təşvişə düşən SSRİ rəhbərliyi, əslində, Sovet totalitar rejiminin süqutunu daha da sürətləndirən qanlı cinayətə əl atdı. Sovet Ordusu hissələrinin, xüsusi təyinatlı dəstələrin, daxili qoşunların iri kontingentinin və hətta SSRİ-nin ermənilərin sıx yaşadığı digər regionlarından olan ehtiyatdakı hərbçilərin iştirakı ilə həyata keçirilmiş hərbi təcavüz nəticəsində Bakıda dinc əhaliyə divan tutuldu, yüzlərlə insan qətlə yetirildi, yaralandı və itkin düşdü.
Sovet qoşunlarının 1990-cı il yanvarın 20-də Bakıya hərbi müdaxiləsi zamanı yalnız Ümummilli Lider Heydər Əliyev bütün çətinliklərə baxmayaraq, yanvarın 21-də siyasi iradə nümayiş etdirərək Moskvadakı Azərbaycan nümayəndəliyinə gəlmiş və SSRİ rəhbərliyinin törətdiyi bu cinayəti qətiyyətlə pisləyərək Bəyanatla çıxış etmişdir.
Qanlı hadisələrə baxmayaraq, Azərbaycan xalqı geri çəkilmədi, bu faciədən sonra milli azadlıq mübarizəsi daha da gücləndi. Ölkəmizin müstəqilliyi uğrunda canlarını qurban vermiş Vətən övladları 22 yanvar tarixində Bakının Şəhidlər Xiyabanında böyük izdihamla dəfn edildilər. Bu hadisə xalqın həmrəyliyini, milli birliyini və azadlıq uğrunda qətiyyətini bütün dünyaya göstərdi.
20 Yanvar hadisələrində xalqımızın göstərdiyi birlik və həmrəylik Azərbaycanın müstəqillik yolunda dönüş nöqtəsi, ölkəmizin suverenliyini bərpa etmək uğrunda apardığı mübarizənin parlaq nümunəsidir.
Azərbaycanda vaxtında dərindən araşdırılmayan və adekvat qiymətini almayan faciəyə yalnız bir neçə il sonra Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə dövlət səviyyəsində siyasi-hüquqi qiymət verildi. Ümummilli Liderin 5 yanvar 1994-cü il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “20 Yanvar faciəsinin 4-cü ildönümünün keçirilməsi haqqında” Sənədə əsasən, Milli Məclisə 20 Yanvar hadisələrinə tam siyasi-hüquqi qiymət verilməsi və bu məqsədlə parlamentin xüsusi sessiyasının keçirilməsi məsələsinə baxılması tövsiyə edildi. Milli Məclisin 1994-cü il martın 29-da qəbul etdiyi Qərarda 20 Yanvar faciəsinin günahkarları konkret qeyd olundu və bu qanlı aksiya Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatını boğmaq, xalqın inamını, iradəsini qırmaq üçün totalitar kommunist rejimi tərəfindən törədilmiş hərbi təcavüz və cinayət aktı kimi dəyərləndirildi.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Şəhidlər Xiyabanında “Əbədi məşəl” abidə-kompleksi ucaldılmışdır. Həmçinin Ümummilli Liderin 17 yanvar 2000-ci il tarixli Fərmanı ilə 1990-cı il 20 Yanvar faciəsi zamanı həlak olanlara “20 Yanvar şəhidi” statusu verilmişdir.
Prezident İlham Əliyev 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər və şəhid ailələrinin sosial məsələlərinin həllinə xüsusi diqqət göstərir, hər il yanvarın 20-də Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edərək “Əbədi məşəl” abidə kompleksinin önünə əklil qoyur. Bütün bunlar həmin kateqoriyadan olan şəxslərə diqqət və qayğının bariz nümunəsi kimi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.
Qanlı 20 Yanvar gecəsi unudulmur - xalqın yaddaşında əbədi yaşayır. Ölkəmizin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bərpası ilə müasir tariximizdə yeni bir dövr başlandı. Bununla Azərbaycanın azadlığı, müstəqilliyi, eləcə də ərazi bütövlüyü uğrunda 35 il əvvəl - 1990-cı ilin qanlı 20 Yanvar hadisələri zamanı şəhid olmuş Vətən övladlarının da ruhu şad oldu.
1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri xalqımızın milli azadlıq uğrunda mübarizəsinin ən önəmli səhifələrindən biridir. Həmin gün yüzlərlə dinc insanların qanı töküldü, lakin bu faciə xalqın azadlıq ruhunu sarsıda bilmədi.
1980-ci illərin sonlarında Sovet İttifaqının zəifləməsi və mərkəzi hakimiyyətin idarəetmə sistemindəki boşluqlar bir çox respublikalarda milli azadlıq hərəkatlarının başlamasına səbəb olmuşdu. Azərbaycanda isə bu proseslər həm sosial-iqtisadi narazılıq, həm də Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədar daha da dərinləşmişdi.
1988-ci ildə Ermənistanın Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinə iddialar irəli sürməsi və separatçı fəaliyyətlər ölkəmizdə dərin narazılıq yaratdı. Sovet rəhbərliyinin bu proseslərə laqeyd yanaşması və ermənipərəst mövqe sərgiləməsi xalqın mərkəzi hakimiyyətə olan etimadını tamamilə sarsıtdı. Bunun nəticəsində Bakıda və digər bölgələrdə genişmiqyaslı mitinqlər keçirilməyə başlandı.
SSRİ rəhbərliyi Azərbaycanda baş verən bu xalq hərəkatını əsassız olaraq öz hakimiyyətinə qarşı ciddi təhdid kimi dəyərləndirdi. Rəsmi Moskva bu hərəkatı yatırmaq üçün sərt tədbirlər görmək qərarına gəldi. Ancaq bu qərar xalqın iradəsini qıra bilmədi. 19 yanvar 1990-cı ildə gecə saatlarında Sovet ordusunun müxtəlif bölmələri, daxilində xüsusi təyinatlılar da olmaqla, Bakıya daxil oldu. Bu hücum zamanı dinc əhalinin yaşadığı məhəllələr, küçələr və ictimai obyektlər hədəf alındı. Tankların və ağır texnikaların şəhərə girməsi nəticəsində yüzlərlə insan həlak oldu, yaralandı və itkin düşdü. Hadisədən əvvəl dövlət televiziyasının enerji bloku Sovet ordusu tərəfindən partladıldı. Bu, əhalini fövqəladə vəziyyət rejimindən xəbərsiz qoymaq məqsədi daşıyırdı. Həmin anda xalq küçələrdə və meydanlarda birləşərək öz azadlıq iradəsini ifadə edirdi.
Beləliklə, tankların və atıcı silahların qarşısında heç bir silahı olmayan dinc insanlar Sovet ordusu tərəfindən amansızcasına qətlə yetirildi. Həlak olanlar arasında qadınlar, uşaqlar, yaşlı insanlar və tibbi yardım göstərən həkimlər də var idi. Bu faktlar Sovet hakimiyyətinin azərbaycanlıları sındırmaq üçün nə qədər sərt addımlara əl atmağa hazır olduğunu göstərirdi.
O vaxt Moskvada yaşayan Ulu Öndər Heydər Əliyev qanlı faciənin ertəsi günü - yanvarın 21-də Azərbaycanın daimi nümayəndəliyinə gələrək xalqımızın kədərinə şərik çıxdı, Sovet rəhbərliyinin Bakıda törətdiyi ağır bəşəri cinayəti kəskin şəkildə pislədi. Dahi Liderin 20 Yanvar hadisələri ilə bağlı Bəyanatı nəticəsində dünya ictimaiyyəti SSRİ rəhbərliyinin xalqımıza qarşı bu dəhşətli, xüsusi qəddarlıqla törədilən dövlət terrorundan xəbər tutdu.
Yanvarın 22-də isə Bakıda milyonlarla insanın iştirakı ilə şəhidlərin dəfn mərasimi keçirildi. Xalq kütlələrinin birliyi Sovet ordusunun və hakimiyyətinin gözləntilərinin əksinə olaraq qorxu deyil, mübarizə ruhunu daha da gücləndirdi. Azadlıq uğrunda canlarını fəda edən Vətən övladları Şəhidlər Xiyabanında (keçmiş Dağüstü park) dəfn edildilər. Bu yer Azərbaycan xalqı üçün müqəddəs ziyarətgah və milli kimliyin rəmzinə çevrildi. Şəhidlər Xiyabanı hər il yüz minlərlə insanın baş çəkdiyi, xalqın azadlıq yolundakı qurbanlarını yad etdiyi bir məkan oldu.
20 Yanvar hadisələri beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən geniş şəkildə qınanmadı. Sovet ordusunun Bakıda törətdiyi qırğın dünya mətbuatında yalnız məhdud şəkildə işıqlandırıldı, lakin hadisənin təfərrüatları tədricən aydınlaşdı. Bu faciədən sonra Azərbaycanın müstəqillik uğrunda apardığı mübarizə qlobal miqyasda diqqət çəkdi.
Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, 1993-cü ildə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışı ilə Azərbaycanda müstəqil dövlətçilik ideyalarının bərqərar olmasına şərait yarandı. Ulu Öndərin 5 yanvar 1994-cü il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “20 Yanvar faciəsinin 4-cü ildönümünün keçirilməsi haqqında” Sənədə əsasən, Milli Məclisə 20 Yanvar hadisələrinə tam siyasi-hüquqi qiymət verilməsi və bu məqsədlə parlamentin xüsusi sessiyasının keçirilməsi məsələsinə baxılması tövsiyə edilirdi. Milli Məclisdə müzakirələrin yekunu olaraq, 1994-cü il martın 29-da qəbul edilən Qərarda 1990-cı ilin qanlı 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində tam siyasi-hüquqi qiymət verildi. 20 Yanvar tarixi ölkəmizdə Ümumxalq Hüzn Günü elan edildi, şəhidlərin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Şəhidlər Xiyabanında “Əbədi məşəl” abidə-kompleksi ucaldıldı. Şəhid ailələri və əlilliyi olan şəxslərin sosial müdafiəsi gücləndirildi.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasətini layiqincə davam etdirən Prezident İlham Əliyev təşəbbüsləri sayəsində bu kateqoriyadan olan şəxslərin sosial təminatı gücləndirilir. Dövlət başçısının “20 Yanvar şəhidinin ailəsi üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdünün təsis edilməsi haqqında” 2006-cı il 19 yanvar tarixli Fərmanı şəhid ailələrinə dövlət qayğısını artırmaq məqsədi daşıyır.
Hər il faciənin ildönümündə Azərbaycan xalqı Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edərək şəhidlərin xatirəsini ehtiramla yad edir. Bu hadisələr göstərdi ki, xalqın milli ruhunu, azadlıq arzularını heç bir qüvvə sındıra bilməz. 20 Yanvar müasir tariximizin ağrı-acılı, eyni zamanda, ən şərəfli səhifələrindən biridir və hər zaman xalqın yaddaşında əbədi yaşayacaq.
Qanlı Yanvar faciəsindən 35 il keçir. 1990-cı il yanvar faciəsinə aparan yol azərbaycanlıların Ermənistandakı tarixi torpaqlarından növbəti kütləvi deportasiyasından, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi cəhdlərinin geniş vüsət aldığı 1987-ci ildən başlayıb. 1988-ci ildə Ermənistanda azərbaycanlıların yaşadıqları ərazi respublika ərazisinin (29.8 min kv.km.) 25 faizini, təqribən 7.5 min kv. km-ni təşkil edirdi. 1988-1989-cu illərdə azərbaycanlıların tarixi-etnik torpaqlarından Ermənistandan növbəti deportasiyası baş verib, nəticədə 250 min azərbaycanlı qaçqın düşüb. Bu hadisəyə, o cümlədən keçmiş “Dağlıq Qarabağın” Ermənistana birləşdirilməsi cəhdlərinə Azərbaycan xalqının etirazı ona qarşı 1990-cı ilin yanvarında sovet qoşunlarının yeridilməsinə səbəb olub.
1990-cı il 20 yanvarda sovet rəhbərliyi Azərbaycan xalqının iradəsini qırmaq, ona əzəli torpaqları olan Qərbi Azərbaycandan zorakılıqla qovulmasını və keçmiş “Dağlıq Qarabağın” Ermənistana birləşdirilməsini qəbul etdirmək məqsədi daşıyırdı. Ona görə də, 20 Yanvar faciəsi müstəqillik, istiqlal və hürriyyət uğrunda xalqımızın apardığı milli azadlıq hərəkatının zirvəsi kimi Azərbaycan tarixinə həkk olunub. 1990-cı ilin Qanlı Yanvar hadisəsi Azərbaycan xalqı üçün təkcə böyük faciə deyildir. O, ləyaqətini qorumaq üçün hər cür qurban verməyə hazır olan xalqın tarixində şərəfli bir səhifədir. Qanlı Yanvar günündən sonra fövqəladə vəziyyətin elan olunmadığı rayonlarda yanvarın 25-də Neftçala, yanvarın 26-da Lənkəranda 8 nəfər qətlə yetirilib. Ümumilikdə respublikada 147 nəfər öldürülüb, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunub, 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilib. Xalqımıza qarşı bu cür qanlı qırğının törədilməsi əvvəlcədən hazırlanmış məkirli plan olub. Bu məqsədlə həmin dövr Azərbaycana göndərilən ordu hissələrinin tərkibinə Stavropoldan, Rostovdan, Krasnodardan səfərbər edilmiş erməni zabit və əsgərləri, hərbi məktəblərdə təhsil alan erməni kursantları da cəlb edilib.
20 Yanvar hadisələri nəticəsində Azərbaycanda sovet imperiyası özünün bütün mənəvi və sosial dayaqlarını itirdi. Baş vermiş hadisələr dünya azərbaycanlıların təşkilatlanmasına səbəb oldu. Dünya azərbaycanlıları ilk dəfə olaraq milli faciəmizin tanıdılması naminə yaşadıqları müxtəlif ölkələrdə təşkilatlanmağa başladılar. Sözsüz ki, qanlı Yanvar hadisələri Azərbaycan milli kimliyinin formalaşmasına təsir göstərib. Faciədən sonra milli azadlıq hərəkatı tam siyasi reallığa çevrilib, dönməz xarakter alıb, xalq öz gələcəyini yalnız müstəqil Azərbaycanda görüb. Məhz bunun nəticəsi olaraq xalqın mövcud rejimə qarşı nifrəti son həddə çatıb. Kommunist partiyasının üzvləri kütləvi şəkildə partiya biletlərini ataraq onun sıralarını tərk ediblər. Eyni zamanda 20 Yanvar hadisələrindən sonra xalq daha bir gerçəkliyin şahidi oldu. Xalqın mübarizəsini, tökülən qanı siyasi niyyətləri üçün alətə çevirən Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin başında duranların iç üzü açılmağa başladı. Belə ki, 20 Yanvar hadisələrinə siyasi qiymət verilməsi tələbi ilə dəfələrlə çıxış edən Azərbaycan Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gəldikdən sonra bu mövzunu unutdu. Onlar hakimiyyətdə olduğu dövrdə faciəyə siyasi qiymət vermək üçün öz imkanlarından istifadə etmədilər. Amma o dövr bütün təhlükələrdən çəkinməyərək sovet hakimiyyətinin “20 Yanvar” əməlinə etiraz edən ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının başına gətirilən qanlı faciənin ilk siyasi-hüquqi qiymətini verdi. Ulu öndər Bakıya rus ordusunun yeridilməsi ilə bağlı SSRİ rəhbərliyinin qərarını kəskin tənqid edərək, rəsmi açıqlamanı tələb edib. Ümummilli lider 1990-cı il yanvarın 21-də sovet rejiminin qadağalarına rəğmən, həyatını təhlükə qarşısında qoyaraq Azərbaycanın Moskvadakı Daimi Nümayəndəliyinə gəlib. Bu qanlı faciənin təşkilatçılarını dünya ictimaiyyəti qarşısında ittiham edib. Cəsarətli bəyanat verərək əliyalın xalqın qırılmasını hüquqa, demokratiyaya, humanizmə zidd, Moskvanın və respublika rəhbərlərinin günahı üzündən yol verilmiş kobud siyasi səhv kimi ifşa etdi. Sonrakı dövrdə ümummilli liderin təşəbbüsü ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 20 Yanvar faciəsinə ilk siyasi qiymət verən 21 noyabr 1990-cı il tarixli qərar qəbul edib. Ulu Öndərin təşəbbüsü və göstərişləri ilə 1994-cü ilin mart ayının 29-da Milli Məclis “1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda törədilmiş faciəli hadisələr haqqında” Qərar qəbul etdi. Ümummilli Lider dövrün mürəkkəbliyinə rəğmən, 20 Yanvar faciəsinin başvermə səbəbləri və günahkarların araşdırılması ilə də məşğul oldu və bunun nəticəsində həqiqətlər üzə çıxdı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin Fərmanı ilə 1998-ci ildə “20 Yanvar Şəhidi” fəxri adı təsis edilib.
Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasi strategiyasını böyük uğur və əzmlə davam etdirən Prezident İlham Əliyev də şəhidlərin xatirəsinin uca tutulmasına, şəhid ailələrinin sosial məsələlərinin həll olunmasına xüsusi diqqət ayırır. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsləri sayəsində 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər və şəhid ailələri üçün effektiv sosial müdafiə sistemi formalaşıb. Dövlət başçisinin 19 yanvar 2006-cı il tarixli “20 Yanvar şəhidinin ailəsi üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdünün təsis edilməsi haqqında” Fərman imzalanıb.
Bu gün də 1990-cı ilin 20 Yanvar faciəsi zamanı ölkəmizin müstəqilliyi, xalqımızın azadlığı uğrunda şəhid olmuş qəhrəman həmvətənlərimizin ailə üzvləri və həmin faciədə əlil olmuş insanlar dövlətimiz tərəfindən yüksək diqqət və qayğı ilə əhatə olunmaqdadırlar. 20 Yanvar əlilləri və şəhid ailələrinin sosial müdafiəsi istiqamətində aparılan dövlət siyasəti Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin xüsusi diqqət və qayğı ilə yanaşdığı məsələlərdəndir. Belə ki, 2023-cü ilin əvvəlindən reallaşdırılan sosial islahat paketi çərçivəsində Prezidentin aylıq təqaüdü 20 Yanvar şəhidinin ailəsi üçün 600 manata çatdırılıb ki, bu da son beş ildə həmin təqaüdün məbləğinin 2,5 dəfə artdığını göstərir. Eləcə də, 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər üçün aylıq təqaüdlər də artırılıb. 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslər üçün orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə 500 manata, 61-80 faiz pozulmasına görə 400 manata, 31-60 faiz pozulmasına görə 330 manata, habelə həmin vaxtdan əlilliyi olan şəxslər üçün müavinət də müvafiq olaraq 270 manata, 220 manata və 150 manata çatdırılıb.
Orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə əlilliyi olan şəxslərə qulluğa görə Prezidentin aylıq təqaüdü də artırılaraq 100 manat müəyyən olunub.
Ötən altı il ərzində icra olunan sosial islahat paketləri çərçivəsində həmin ödənişlərin də artırılması təmin edilib və Prezidentin aylıq təqaüdü 20 Yanvar şəhidlərinin ailə üzvləri üçün, habelə 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olanlar üçün 3 dəfəyə yaxın, orqanizmin funksiyalarının 81-100 faiz pozulmasına görə əlilliyi olan şəxslərə qulluq edənlər üçün 2 dəfə, əlilliyi olan şəxslərə müavinətlər isə 3 dəfədən çox artıb.
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən ötən dövrdə 20 yanvar şəhidlərinin ailələrinə, 20 yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olanlara 143 mənzil, 20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi olan şəxslərə 100-dək avtomobil təqdim edilib.
20 Yanvar hadisələri ilə əlaqədar əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin reabilitasiya xidmətləri ilə təminatı da həyata keçirilir.
20 Yanvar şəhidlərin xatirəsi uca dövlətin ali diqqət və ehtiramı ilə əks olunur. Hər il yanvarın 20-də saat 12:00-da Azərbaycanın bütün ərazisində 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunur, gəmilərdən, avtomobillərdən və qatarlardan səs siqnalları verilir, hüzn əlaməti olaraq dövlət bayraqları endirilir. Azərbaycan bu mübariz oğul və qızlarının şücaətini daim yüksək qiymətləndirir, onların ruhuna ehtiram göstərir, xatirəsini hər zaman uca tutur;
Onların uyuduğu Şəhidlər Xiyabanında təmir və yenidənqurma işləri ilə yanaşı, Bakının Yasamal rayonundakı “20 Yanvar” dairəsində, Həsən bəy Zərdabi və Müzəffər Həsənov küçələrinin kəsişməsində Qanlı Yanvar şəhidlərinin xatirəsinə memorial abidə kompleksi ucaldılıb”.
Bu hadisə dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsində dönüş nöqtəsi oldu. Məhz bu faciədən sonra milli azadlıq hərəkatı tam siyasi reallığa çevrildi, dönməz xarakter aldı, xalq öz gələcəyini yalnız müstəqil Azərbaycanda gördü. 20 Yanvardan sonra da Azərbaycan xalqına qarşı kütləvi qırğınlar dayanmadı, 1990-cı il martın 24-də Azərbaycanın Ermənistanla həmsərhəd Qazax rayonunun Bağanis Ayrım kəndində dinc əhali ermənilər tərəfindən kütləvi qırğına məruz qaldı. Keçmiş “Dağlıq Qarabağda” azərbaycanlılar yaşayan İmarət Qərvənd, Tuğ, Səlakətin, Axullu, Xocavənd, Cəmilli, Nəbilər, Meşəli, Həsənabad, Kərkicahan, Qaybalı, Malıbəyli, Yuxarı və Aşağı Quşçular, Qaradağlı kəndlərinin işğalı zamanı həmin yaşayış məntəqələrinin dinc əhalisinin bir hissəsi qabaqcadan hazırlanmış plan əsasında xüsusi amansızlıqla qətlə yetirildi. Xocalı soyqırımından bir neçə gün əvvəl – 1992-ci il fevralın 17-də Xocavəndin Qaradağlı kəndində 80 nəfərdən çox azərbaycanlı kütləvi qırğına məruz qaldı. Xocalı soyqırımı 613 nəfərin öldürülməsi ilə Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq müharibəsinin gedişində dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı törədilmiş soyqırımı cinayətlərinin ən dəhşətlisi idi. Azərbaycan xalqına qarşı kütləvi qırğınlar 1992-ci ilin aprelində Kəlbəcərin Ağdaban, avqustunda Goranboyun Ballıqaya, 1993-cü ilin aprelində Kəlbəcərin Başlıbel kəndlərində də davam etdi. Bu gün də həmin hadisələrin qanlı izləri azad edilmiş ərazilərdə kütləvi məzarlıqlar şəklində üzə çıxır.
Azərbaycan xalqı öz torpaqlarının işğalı ilə barışmadı. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 44-qünlük Vətən müharibəsində əldə olunan Tarixi Zəfər və 2023-cü ilin antiterror tədbirləri nəticəsində ərazi bütovlüyümüzün təmin edilməsilə, həm də 20 Yanvar şəhidlərinin narahat ruhları dinclik tapdı. Bu gün Azərbaycan xalqının milli ideyası tarixi torpaqlarına qayıdışı nəzərdə tutur. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda böyük quruculuq işləri gedir. Artıq Böyük Qayıdış proqramına əsasən 10 yaşayış məntəqəsinə keçmiş köçkünlər məskunlaşıblar. On mindən çox köçkün artıq evlərlə təmin edilib və orada yaşayır.
Bu il qayıdış prosesi daha da sürətlənəcək, daha 20-yə yaxın yaşayış məntəqəsinə keçmiş köçkünləri qayıdacaqlar. Sözsüz ki,olkə Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Qərbi Azərbaycandan zorla qovulmuş soydaşlarımız da indiki Ermənistandakı əzəli yurd yerlərinə qayıdacaqlar. 20 Yanvar hadisələrindəki milli müqavimət nümunələri, 30 illik dövr ərzində işğalla barışmazlıq və 2020-ci ilin Vətən müharibəsində əldə edilmiş Tarixi Zəfər, Ermənistanın diz çökdürülməsi bu ümidləri daha da gücləndirir.
"Minimum pensiya məbləği 280 manatdan 320 manata çatdırıldıqdan sonra minimum pensiyanın artırılması ilə əlaqədar olaraq 2025-ci ildə nəzərdə tutulan pensiya artımları ilk növbədə 320 manatdan aşağı pensiya alanlara şamil ediləcək.Bu ilin fevralından həmin məbləğdən aşağı pensiya alanların pensiyası 320 manata çatdırılacaq".
Bunu deputat Əli Məsimli deyib.
Deputat əlavə edib ki, bununla yanaşı bu il əmək pensiyalarının bütün növləri 2024-cü ildə orta aylıq əmək haqqının orta artım tempinə uyğun səviyyədə indeksləşdiriləcək. "Hələlik bu artımım 8-9 faiz arasında olacağı barədə fikirlər səsləndirilir. Amma əsl artım rəqəmi gələn ay,yəni fevralın əvvəllərində məlum olacaq. Dövlət Statistika Komitəsinin 2024-cü il üzrə müəyyən etdiyi orta aylıq nominal əməkhaqqının illik artım tempinə uyğun olaraq 2025-ci il yanvarın 1-dək təyin edilmiş bütün növ əmək pensiyalarının sığorta hissəsinin artırılması barədə xüsusi prezident cərəncamı veriləcək", - o qeyd edib.
Pensiya artımı əlillik dərəcəsi olanlara şamil edilib edilməməsinə aydınlıq gətirən deputat bildirib ki, pensiya artımı əmək əmək pensiyalarının hər üç növündə,yəni yaşa görə, ailə başçısını itirməyə görə, eləcə də əlilliyə görə əmək pensiyası alanlara da şamil ediləcək.
O eyni zamanda əlavə edib ki, pensiyaçılar artan pensiyalarını yanvar ayının artımı da daxil olmaqla fevral ayında alacaqlar.
"Qocalıq pensiyası”adlandırılan yaşa görə müavinət,veteran pulu və digər müavintlər nə vaxt və nə qədər artırılacaöı ilə bağlı məsələyə aydınlıq gətirən deputat bildirib ki, bu məsələ xüsusi prezident sərəncama uyğun Nazirlər Kabineti sosial müavinətlərin və təqaüdlərin artırılması ilə bağlı təkliflərini 3 ay müddətində,yəni bu ilin martında hazırlayıb ölkə Prezidentinə təqdim edəcək: "Həmin sənəd hazır olandan sonra müavinətlərin də nə qədər artırılacağına aydınlıq gətiriləcək.
Əmək haqqı,pensiya, müavinət və sairin artımı ümumulikdə 3 milyon,o cümlədən təkcə müavinət,təqaüd və sairin artımı isə 1 milyon nəfərdən artıq vətəndaşımızı əhatə edəcək".
Minimum əməkhaqqının artırılması ilə bağlı deputat bildirib ki, minimum əməkhaqqı dövlət təşkilatlarında çalışan və dövlət qulluqçusu olmayan təqribən 400 min işçiyə və 400 manatdan aşağı maaş alan 300 minə yaxın özəl sektor işçilərinə şamil olunacaq.
Şuşa Regional “ASAN xidmət” mərkəzinə direktor təyinatı olub.
Sözügedən vəzifəyə Ülvi Həsənzadə təyin olunub.
Qeyd edək ki, Ülvi Həsənzadə uzun müddət Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyində (“ASAN xidmət”) çalışıb.